Aytən Eyvazon Həvuşi hədiyə

Ruji vişədə qləy siyo həvuş dı qləy sipiyə həvuşi  kulon jiyədə bəduyəndı vitedəbin.

Əvon ıştə rujon kulə bınonədə dı hənək kardey dəvonedəbin.

Sipiyə həvuş ijənən kulə bınonədə pevaşteyədə vində ki, doy xıçəsə qləy sambuə bə co sambuə fındıx

hədiyə doydə. Sipiyə həvuş sambuəku xəbə səydə:

-              Ha sambuə boliya, tı hejo ıştə pəydo kardə fındıxi vardəş, doydəş bə qılə sambuə. Boçi?

-              Bə səbəb ki, əmə dustimon. Duston bəpe bə iyəndı hədiyə bıdən.

-              Haa.

Sipiyə həvuş nışte kuli bınədə, dəmande çə sambuə votə sıxani fiki karde.  Bı dəmədə siyo həvuş vite-vite oməy,  okuəşe ıştən bəy, votışe boy hənəkkəmon. Əmo, sipiyə həvuş çı vırəku nılıvəy. Siyo həvuşi çəyku xəbə səşe:

-              Bətı çıç bıə? Boçi bo hənək karde omedəniş?

-              Piyedənime.

-              Boçi?

-              Bə hisob ki, tı çımı dust niş. Duston bə iyəndı hədiyə doydən. Tı ısə boy bəmı hiç vaxti hədiyə doə ni.

 Pərt-pərti ıştə quşonıjən, çaşonjən vi karde.

-  Çok, həni azən bətı hədiyə bədom. Bıvot hələ, çiçı piyedə?

-  Bəmı hədiyə bədoş?

- Ha. Çiçı piyedə bıvot, azən botı əy hədiyə biyəm.

- Çok. Əmo jıqo bıbu, vişədə çəvədə hiçki bə kiysə hədiyə doəş nıbu. Har kəs çımı hədiyəku qəp bıjəno.

- Əv çiçe jəqo?

- Azən hələ zınedənim. Bəpe fik bıkəmon.

Əvon ve fikşon karde. Siyo həvuşi piyəşe bəy fındıx, fısdıx, sef, hındıl, kijə por, hətta, pələnqi, hırsi dandoni hədiyə bıdə. Əmo sipiyə həvuş demon hiç qılə rozi nıbe, votışe:

-  Mivon həməkəs bə iyəndı hədiyə doydə. Poron pərəndon həməyədə heste, dandonən hırsiku iyən pələnqiku heste. Az jıqo qləy çiy piyedəme, çəvədə hiç kəsiku nıbu.

Əvon  nıştin, ruji dırozi hədiyə fikşon karde, əmo hiçi pəydo kardeşon nıznəy. Şəv be. Deynənən qləy təpəsədə çı kuli bınədə nıştəbin, ğəhər kardedəbin. Bı dəmədə çı osmono qləy astovə  dı tovi saru  epərəy. Imi vindencəği sipiyə həvuş şoy-şoyku ıştə vırəo pevaşte:

- Pəydo kardıme. Pəydo kardıme.

- Çiç? Çiç?

- Diyə bıkə hələ, astovə pərəy, eqıni bə zəmin. Ə eqıniyə astovə pəydokə, biyə bomı. Çəvo hiç kəsiku ni.

-  Çok, az ə astovə pəydo bəkam, bəvam. Bıdə har kəs bıvindo az həməysən çokə dustim.

Siyo həvuş sipiyə həvuşiku co be, bo astovə pəydo kardero səbəro be. Sıxanış doy ki, astovə pəydo nıkardə bə peşo onibəqarde. Xəyli ro şe. Bə şəv çı hağə həyvonon tarsiku niyo be-be şedəbe. De tobə rujobə ro kardışe. Həni vişəku beşəbe, həmoə zəmini dəvardedəbe. Iyo əv ve etyotin bəninbe, oxo hağə həyvonon əy qəte əznin. Əv dı tovi vitedəbe.

Şəv eqıniyəbe, siyo həvuş hələən ro şedəbe, əmo, əv astovə pəydo karde zındənıbe. Əv fik karde-karde nışte çı qləy kuli bınədə, zındənıbe çiç bıkə. Bı dəmədə çı osmono qləyən astovə epərəy. Navədə qləy təpəsə hestbe. Siyo həvuş dı şoy-şoy, tadibəsə budi təpəsə vite. Əv tarsedəbe ki, berdəm çəybənav kiysə ə astovə pebəqəte. Oxoy dı tanqənəfəsi oməy beşe bə təpəsə. Iyo çənədə bınəvoən, astovə bəçəy çaş nıçiyəy. Iştən bəştə votedə:

- Ehh, ijənən kiykusə bə dumo mandim. Çımısən bənav peqətışone  astovə. Isə az çiç bəkam?

Bı vaxtədə qləyən astovə osmono  dı tovi epərəy saru. Imi vində həvuş sıxanış doy ki, bı səfə ən sıftə astovə ıştən pəydo bəka. İjən əv bədu astovə vite. Əmo çəy səy-səy karde hiç səmərə nıdoşe. Ha jıqo-jıqo həvuş  hələ  çand şəvən bədu astovon vite.

Vişədə cayli mandə sipiyə həvuş jıqo-jəqo nəvedəbe. Əv ve pərtbe. Bo hənək kardeyro dustış nıbe. Ğəmqin-ğəmqini vişədə qardedəbe. Çı siyo həvuşi roy çaş kardedəbe. Bə şəv osmonədə astovonən həni  boəy mərağin nıbe. Hətta, çı osmono astovon epəre vindeyədən xunış siyo bedəbe, ıştə lıvon eloşkındəbe. Həni astovəş piyedənıbe.

Doy xıçəsə nıştə bayğuş əy jıqo ğəmqin vindeədə damə be:

-  Ha həvuşa. Boçi jıqo ğəmqiniş?

-  Çımı dust şə, azən boəy pəşi qətəme. – pərt-pərti cəvob doydə.

-  Iştı dust boçi şə?

-  Bomıro bo hədəyə varde şə. Duston bəyəndı bəpe hədiyə bıdənxo. Əmo az əy çand ruje əy bəçaşim, omedəni. Çımi qınon həmə çımıkuye. Əçəyku ve çətinə hədiyə piyəmbe. – bino kardə bəme.

-  Əçəyku çiçı piyəy?

- Astovə. Votem bomı çı osmono eqınə astovə piyə. Piyedəmbe bəmı doə hədiyədə hiç kəsiku nıbu.

Mudrikə bayğuşi sıre- sıre votışe:

-              Həqiqətən tı əvı ve çətinə hədiyə dumo vığandə. Iştı vində ə astovon ve – ve diyəroədən. Har qılən qləy bayğuşi təmsil kardedə. Kenə qləy bayğuş mardedə, çəy astovə eqınedə, peqardə bedə çı pərəndə por, peşinedə bə məholi. Siyo həvuş hiç vaxti ə astovə pəydo karde əzıni.

Imi məsə sipiyə həvuş dəmandə bəme. Bayğuş ısə boy, ıştə sıxani dəvom kardedə:

-  Dustəti  iqlə de hədiyə doy bedəni. Əsl dust ıştı bədə rujədə ıştı toniku bıəkəse.

- Az həni hiç hədiyə piyedəmni, piyedəme çımı dust oqardo. – de purğıbo nıştedə kuli bınədə.

Yəvon, siyo həvuş hələən bədu astovon vitedəbe, əmo pəydo karde zındənıbe ki, zındənıbe. Əv ənə ro şəbe,  oməbe rəsəbe bə dıyo kəno. Iştə umrədə dıyo nıvində həvuş ənə ovi vindeyədə heyronədəbe. Əv oməy mande lap çı ovi kənoədə. Əmo əv ve ğəm kəşedəbe. Bəştə dusti doə sıxani bə vırə rosne zındənıbe. Bı dəmədə çı ləpon jiyo qləy moy ıştə səş bekarde bə dim, votışe:

-  Tı kiij?

-  Az həvuşim. Tı kij?

 - Azən moyim. Tı ıyo çiç kardəş?

-  Bo astovə nəvedəm.

- Astovə?

- Ha.

Moy sırəy. Votişe:

- Astovə osmonədə bedə. Boəy zəminisə boçi nəvedəş?

- Az çı osmono eqıniyə astovəro nəvedəm.

-  Çı osmono astovə eqınedəniki. Ə astovon əməhoə moyon təmsil kardedən. Kenə çəmənədə qləy marde, bəvədə çə astovonədə qləy eqınedə bə dıyo, qin bedə.

- Bəs az bəştə dustə həvuşi çı cəvob bədom? Həni əv dımı dustiəti əkəni. – siyo həvuş de ğəmqini votedə.

- Boçi əv dıtı dust əbıni?

- Duston bə iyəndı hədiyə doəninin. Əy çımıku astovə piyəşe. Az əy pəydo nıkəm, boəy nıbam, bızın çokə dust nim.

- Çokə dusti de hədiyə zınedənin. Çokə duston bəyəndı peştpur bəkəsonin. Tı çokə dust bənəbəyş, boəyro ənədə ro nəvoyş. Əvən çokə dustbo, tıni səbərəse.

- Rost votedəş. Ve səğbi. Çı ım rujnəku tınən çımı dustiş.

Siyo həvuş bə moy ve səğbi vote bəpeştə, bəştə omə ro, bə peşo dəro qınedə. Şəv-ruj xəyli ro kardepeştə, oxoy oməy beşe bəştə jiyə vişə. Oməy rəsəy bəştə ha rujnə dı sipiyə həvuşi hənək kardə kulon tono.  Sipiyə həvuş əy vindeədə ve şo be. Vite-vite oməy siyo həvuşıj dıvənqo qəte, votışe:

- Az həni hədiyə-fılon piyedəmni. Həni hiçune məşi. Tı çımı ən çokə dustiş.

Siyo həvuş bı sıxani ve şo be. Peşo bəştə sə omə hali ğəziyonış bo sipiyə həvuşi votışe. Çə rujnəyku duston sərəsəyn ki, dustəti  dı hədiyə səydənin, dı dılisoxtəti ğəzənc bedə.  

  

"ALƏM" 1 (1) 2016

ÇƏMƏ MƏHOLİ TOPONİMON

Lik rəyoni Coni di toponimon

Ğəybi ocəğ

Ğerəcə tıbə

Bobo Həsən

Bobo Kərim

Bobo Məhəmməd

Səyid Yusub

Vənə doy tıbə

Tikəquron

Şıxcənnət

Seyid Abbas

 Siyokəlinə honi

Telə honi

Zalyoni honi

Segıri honi

Ğəmişədə honi

Dico honi

Yurdi honi

Dırjəhaləsə honi

Canqi honi

Hafthoni

Suməbıni ru

Teləru

Kavlə də

Ğəmişə də

Quzəməği də

Hamaltə də

 Şiveşə də

Dırjoni də

Məği də

Xanəli də

Mojqon qəvol

Mılısımi qəvol

Şıtimarzə qev

Qerəyurd

Sipçironi təpə

Kerəyon

 Kurexone band

Zalyoni təpə

Daveynəhi qevol

Dulnon qəvol

Çəbi hi

Penə qəvol

Jinəqəvol

Çolnon

Diyəqo hal

Rıvosə dul

Hışkəven

Sığəbə

Qurnəçeker

Xınbıli qəvol

Sığnəsə qəvol

Haləkut

Lisəyni qəvol

Səğıri qəvol

Yoncehi

Heydəri sel

Piləyə suməbın

Rişi hi

Kane coni

Quzəmeq

Telə

Seyfiəli latə

Zalyon

Əvuəçol

Ğıri ləj

Dulnon

Fərəci xəmən

Ney

Jinə məzə

Penə məzə

Qırdələket

Vaşdum

Həvuşə latə

Honiyəbın

Qrandə hulə do

Suməbıni hulə do

Suməbıni əvuə do

Dırəyə peştə

Cü peştə

Kanə Coni sel

Keymə dul

Həmidi xəmən

Həmidihulə do

Telə hulə do

Sınni də

Sumebıni hemo

Kanə Coni peştə

Keyməduli nog

Siyokəline nog

Dimə

Çoləsıg

Sekinə honi

Kaqosyo

Kulətdə

Sıghoni

Sınni hemo

Quzemegi həmo

Telə həmo

Bobo Həsəni həmo

Qırdəleketi həmo

Qerəyürdi həmo

Rıvosəduli həmo

Zeynelilaton

Südefi ddüz karde ro

Bəlelə do tanq

Yusibi laton

Səmidi opotəy

Ğoşə honiyon

Lüə hi

Dikə hal

Lüə hi də

Leyla küməco

Şivəşədəy küməco

Seqləhal

Dıxıçə hal

İxıçə hal

Dırozə rəp

Səfeyə də

Hılinə hal

Tanqon

Cavzi ihal

 Rəzqobın

Siyolotanq

Oye hi

Külinə hi

Lələ külət

Qalə

Əğeverdi hülə do

Xələci dul

Fərəci honi

Sənqər

Şirməmədi hal

Əmra vizə do

Niyəsxal

Ğedıri peşte

Xodagoli yeralmə hi

İskəndəri sel

Məli küməco

Yusibi çole hi

Sasığ

Hamaltə də

Ğoşə honiyon

Diməsə

Milısımi vişə

Qerəyürdi vişə

Çeşmoni vişə

Loşənə hi

Qədə hüşə peştə

Yolə hüşə peştə

Pəllekə çol

Qırdülə hal

Haləvə

Almə noğ

Cüci noğ

Telə çır

Qüzəmeği çır

Zalyoni haym

Pesşıştə xıl

Ğerə yürdi hal

Rüədılə

Penə kanə Coni

Təvəkkül Mirzəyev

Lik, Coni di.

"ALƏM" N:2 (2) 2016

TALIŞ DİYARININ ORTA ƏSR COĞRAFİYASINA AİD MƏLUMATLAR

İbn Bəzzaz Ərdəbilinin “Səfvət-üs-Səfa“ və Xasəddin Səlabsərayinin “Məqalət- i Seyyid Niki“ əsərlərində Talış orta əsr coğrafiyası.

Talış diyarı Azərbaycanımızın canlı tarix muzeyidir. Zəngin keçmişi ilə fərqlənən bu diyar həmişə tarixçilərin, səyyahların marağına səbəb olub. Talış diyarının tarixi və etnoqrafiyası müxtəlif dövrlərdə bir çox tarixçilər və tədqiqatçılar tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Amma yenə də talış xalqının tarixinin tədqiqatında bir çox araşdırılmamış və sirli səhifələr qalmaqdadır.

Talış diyarının tarixi ilə yanaşı həm də coğrafiyası çox böyük maraq doğurur. Çox az tədqiq olunan bölümdür. Baxmiyaraq ki , bu mövzüda istənilən qədər mənbə tapmaq olur. Səyyahların , səlnaməçilərin, tarixçilərin yazdığı əsərlərdən Talış coğrafiyasına aid xeyli məlumat vardır. Biz öz növbəmizdə, Talış coğrafiyasına aid bir necə dəyərli əsərləri tədqiq etmişik. Bu yazıda Talış orta əsr coğrafiyasına aid zəngin məlumatları ilə bol olan iki əsəri nəzərdən keçirərik. 

Birinci əsər :

“Səvfət-üs-səfa” əsəri Səfəvi xanədanının əcdadlarından biri, XII-XIV əsrdə yaşamış sufi şeyxi, Şeyx Zahid Gilaninin müridi, Şah İsmayılın 5-ci babası, Səfəviyyə təriqətinin banisi Şeyx Səfiəddin İshaq Ərdəbilinin həyatı ilə bağlı rəvayətlərə həsr olunmuş iri həcmli əsərdir.

Əsər və onun müəllifi haqqında.  “Səvfət-üs-səfa” və ya “Əssəs ül-məvahib sünniyyə fi mənaqib əs-səfəviyyə” əsəri İbn Bəzzaz adı ilə məşhur dərviş Təvəkküli bin İsmayıl bin Hacı Ərdəbili tərəfindən yazılmışdır. Əsərin müəllifi İbn Bəzzaz Ərdəbili Şeyx Səfiəddin Ərdəbilinin oğlu Şeyx Sədrəddin Musanın müasiri olmuşdur. O, bu kitabı uzun müddət ərzində yazmış və 759 h.q. (miladi 1357) ildə bitirmişdir. Əsərin müəllifi haqqında çox az məlumat vardır. Onun Ərdəbilli olması və əsəri Şeyx Sədrəddinin tövsiyəsi ilə yazdığı məlumdur.

 “Səfvət-üs-səfa” əsərinin nüsxələri haqqında məlumatlara baxaq. Kitabın ilk nüsxələri günümüzə gəlib çatmamışdır. Əsərin hazırda əldə olan ən qədim nüsxəsi İstanbulda Aya Sofiya kitabxanasında saxlanılan və yazılma tarixi h.q. 896 ilə aid nüsxədir. Əsərin sonrakı nüsxələri Səfəvi şeyxlərinin əmri ilə müxtəlif təhriflərə məruz qalmışdır. Bu təhriflər ilk növbədə Səfəvi nəslinə saxta seyidlik sənədinin düzəldilməsi və Şeyx Səfiəddinin sünni məzhəbinə aid olması haqqındakı məlumatların çıxarılması ilə əlaqədardır. Belə təhriflərdən birinin müəllifi, Şah Təhmasibin əmri ilə bu işi görən Mir Əbülfəth Hüseyni əsəri “təshih  etmək” əmrinin səbəbini müəllifin (İbn Bəzzazın) sünni təriqətinə mənsub olması ilə əsaslandırır. Şah İsmayıl və onun xələfləri təhriflərin izini gizlətmək üçün əsərin bütün qədim nüsxələrinn yox etməyə çalışsalar da, əsərin bir neçə nüsxəsi, o cümlədən Aya Sofiya nüsxəsi daha az təhriflərlə günümüzə gəlib çatmışdır. Həmin nüsxə görkəmli İran alimi Qulamrza Təbatəbai Məcd tərəfindən əsas götürülərək digər nüsxələri də nəzərə almaq şərti ilə 1994-cü ildə Təbrizdə nəşr edilmişdir.

Bu əsərdə orta əsr Talışına aid qiymətli coğrafi, tarixi və etnoqrafik məlumatlar vardır. Bunlara bir çox yer adları, Şeyx Səfiəddinin dövründə İranda və Talışda hökmranlıq edən şəxslər, eləcə də bəzi linqvistik və etnoqrafik məlumatlar aiddir.

               

İkinci əsər :

“Məqalat-i Seyyid Niki” əsəri  Xasəddin Səlabsərayi tərəfindən 58 səhifədə nəstəliq xətti ilə yazılmış və İranda aylıq “Talış” dərgisinin redaktoru Şəhram Azmudənin səyləri nəticəsində çap edilmişdir. Əsərdə hazırda məzarları Azərbaycan respublikasının ərazisində ziyarətgah sayılan orta əsr sufi şeyxləri Seyid Cəmaləddin, Şeyx Zahid, Baba Gil , Piri Ərəb və digərləri haqqında məlumatlar vardır. Əsərin müəllifliyi Molla Xasəddin Səlabsərayi Navi Talışiyə aid edilir. Molla Xasəddin Səlabsərayi İran Talışında Əsalım nahiyəsinin Nav məntəqəsinin əhalisindəndir. Doğulduğu və yaşadığı yer Səlabsəra (indiki Səvləse) kəndidir. Yaylaq yeri Təkərəvuni  kəndi olmuşdur. Övladlarının dediyinə görə,  tam adı Sufi Məhyəddin bin Sufi Mədəd bin Sufi Əlixan (Əlxan) bin Sufi Mədəd bin Sufi Mehdixan bin Mirzəxan bin Mirzəcandır. Əsərlərindən birində hicri qəməri 1180-ci il göstərilir. Lakin bu əsəri h.q. 1234-cü ildə tamamlamışdır. Səvləse kəndində vəfat etmiş və Çaləzəmi adlı yerdə dəfn edilmişdir.

Talış coğrafiyasına aid məlumat toplayan Müşfiq Kərimov bildirir ki bəzi faktlar əsərin ilk müəllifinin Xasəddin Səlabsərayi olmasını şübhəyə almağa əsas verir.

Əvvəla, mərhum Behruz Nemətullahinin Astaranın tarixinə aid yazdığı “Tarix-e camee-ye Astara və hokkam-e Nəmin” (fars dilində) kitabında eyni rəvayətlər cüzi fərqlərlə (Minabadi tərəfindən yazılmış) “Kəramət əl-arifin” kitabı kimi sitat gətirilir. Həmin nüsxədə Molla Xasəddinin müəllifliyi qeyd olunmur. Düzdur, həmin əsər əlimizdə deyil, ona görə, yekdilli fikir söyləyə bilmərik ki, hansı əsər daha əvvəl yazılıb.

İkincisi, əsərin dili orta əsr mənbələrinə daha yaxındır və XVIII-XIX əsrə görə daha arxaik görünür. Bundan əlavə, müəllifin bir çox yer adlarında verdiyi xətalar da onun öz yazdıqları haqqında tam məlumatlı olmasını şübhə altına alır. Bütün bunlar yəqin ki, gələcək araşdırmalardan sonra aydınlaşa bilər. Qeyd etmək vacibdir ki, əsər Molla Xasəddinin əli ilə bizə gəlib çıxmış və ona görə onun xidməti əvəzsizdir. Ona görə hazırda əsər Molla Xasəddin Səlabsərayinin müəllifliyi altında nəşr edilir.

 Beləliklə, “Səfvat-üs-Səfa“ və “Məqalət-i Seyyid Niki“ əsərlərində adı çəkilən Talışa aid və ya ona qonşu olan yerlərə aid qısa məlumat : ( Əlavə olaraq Talışda yaşayan Şeyx, Seyyid, Baba, Pirlərin adı ) .

1. İsfəhbod Gilanı-“Səfvət-üs-Səfa“ əsərində Şeyx Səfiəddinin mürşid axtarışında olarkən ona Şeyx Zahidin yeri belə  nişan verilir: “Əmir Abdullah dedi: - Şeyx Zahidin yeri İsfəhbod Gilanındadır... O, Gilan ki, sizin vilayətə (Ərdəbilə) yaxındır. Onun xəlvəti dəniz kənarında, şərqdən açıqdır, günəş tülu edərkən şüası ora düşür...”. İsfəhbod Gilanının və onun hakimi Məlik Əhmədin adı (bəzi yerlərdə Potşo Əhməd -Padişah olaraq keçir) “Səfvət-üs-səfada” dəfələrlə çəkilir.

İsfəhbod əyaləti  Şimali Talışda orta əsrlərdə geniş tarixi vilayət olmuş və Talışın Azərbaycan Respublikasında olan hissəsinin əksəriyyətini, İran Astarasının ətrafını və indiki Ərdəbil ostanının Gilana yaxın hissəsini əhatə etmişdir. İsfəhbod hakiminin (padşahının) oturduğu yer hazırda Astara rayonunun İranla sərhəd zonasında qalan Şindan qalası olmuşdur. Mənbələrdə bu yerin adı İsfəhbod, Sepəhbod, Sipibod kimi qeyd olunmuşdur. Orta əsr mənbələrindən biri, Tarix-e Olcaytu” kitabının müəllifi Əbülqasim Kaşani Gilanın ərazisini təsvir edərkən qeyd edir: “...Rudsərdən Şindana, yəni Sepahbod məmləkətinin padşahının məqamına qədər ki, oranın eni və uzunluğu iki günlük yoldur. ...bu tərəfdə Muqan Gilana sərhəddir... Sepahbod məmləkəti və vilayətində ki, oranı Gilan əhlinin adəti ilə Siyah Gilan adlandırırlar.”

Həmdullah Qəzvininin “Nüzhət əl-qülub” əsərində Cilan (Gilan) ərazisi təsvir edilərkən İsfəhboddan dördüncü iqlimdə yerləşən, orta ölçülü, çoxlu nahiyəyə və yüzə yaxın kəndə malik şəhər (vilayət) kimi söz açılır.

“Məqalat-i Seyyid Niki” əsərində  isə  İsfəhbod hakimləri Astara padşahı kimi təqdim olunur, lakin oturduğu yer Şindan, titulu isə Əspar, yaxud Əsbar (şimal dialektində “aspo”) kimi qeyd olunur (Əsbar Məhəmməd, Əsbar Salar və s.). Bəlkədə Sıvo kişi şəxs adları məhz burdandır. Məsələn : Xansıvo ( Xansuvar ), Şahsıvo ( Şahsuvar ), Əğəsıvo ( Ağasuvar ) və s.

2. Xanbili -“Xanboli Gilanda nahiyədir ki, orada Hilyəkəran və Siyavərrud kəndləri yerləşir”. Xanbili Şimali Talışın ən qədim məntəqələrindən biridir. Adı ilk dəfə X əsrə aid farsdilli anonim “Hüdud əl-aləm” əlyazmasında (“Xanbli” kimi) çəkilir. “Məqalat-i Seyyid Niki” əsərində adı Xanbili və ya Xunbili şəklində qeyd olunur. Hazırda Lənkəran rayonununda Xolmili adında kənd vardır. “Səfvət-üs-səfada” qeyd edildiyi kimi, dənizə yaxın olduğuna və yaxınlığında Siyavər kəndinin indi də mövcud olduğuna görə, heç şübhəsiz, söhbət Xolmilidən gedir. Amma bununla yanaşı Xımbəloni (Xanbulan) kəndidə mövcüddür. Lakin o kənd dənizə biraz uzaqdır.Bəlkədə Xımbəlon adı mahal olaraq keçib Xolmili isə sadəcə bir kənd olub. Talış xanlığının inzibati ərazisinə əsasən Xanbili mahalı Siyavar, Aşağı Nüvədi, Şıxəkəran, Xolmili və s. dəniz kənarı kəndlər daxil olub. Demək Xanbilinin elə Xolmili olması daha ağıla batandır...

Ardı növbəti sayımızda..

Rəzzaq Xansıvo,

Tarixçi-tədqiqatçı,

Qızıl qələm mükafatı laureatı.

“ALƏM” N:1 (1) 2016

ŞAHMİRZƏ TOLIŞƏXUN-SIXANİ USTO

Tolışi poeziya həvəskon bə şair Şahmirzə Tolışəxuni  nomi çok bələdin! Şahmirzə muəlim həlimə inson, ləyoğətinə şəxsiyyət, mehribanə valideyn, zərfətəkə, Tolışi zıvonədə sıxani usto, etiborinə dust, vətənpərvərə avlod, mənəvi dınyoj zəngin bə, qıləvıjnə ruşinfikbe!

   Ş. Tolışəxun 1955-nə sori iyulə manqi 10-də çı Liki rəyoni Vizəzəmin diədə moəmo bə. Vəyjən miyonə məktəb sə kardə. Nuperəsə vaxtonku bə dınyo ədəbiyyati, poeziya, əlaxusus bə Tolışi ədəbiyyati, poeziya yolə marağış bə. Bə kitobon piyemoni əvıj bə Boku Dövlət Universiteti biblioqrafiya-kitobxona fakultəj varde, bekarde... Dı çokə ğıyməton əvrəj sə karde. Hələ universitetədə təhsil səy-səy, cıvonə Şahmirzə ıştə doğma di-çı Vizəzəmini Mədəniyyətə kəy direktorəti vəzifədə bə ko binoj karde.  Lap sıftəku Şahmirzə muəlimi bı vəzifədə iyəndısə marağin, ve xosə tamşon, dı cəmati iştiraki mədəni tədbiron dəvoni; dı həzo soron xalqi jiemonədə qırdə bə folklorə, sənətkoə nımunon, ğədimə raxson, hənəkon, musiqion, halolon, qoduşə, bicorə, dıvenə mahneon qırdə əkəy, çı xalqi xosə idonədə, şoy-voyə rujonədə əvoni bə səhnə ənəy, sənibəton bəştə xalqi yod dənəy, təğdım əkəy. Tosbə im rujnə ruj; tojə soronədə, Kulə şəvonədə, Nəvuzə idonədə, şoy-şotkomonədə Şahmirzə Tolışəxuni bə tamşo noə kütləvi teatrə səhnon çı tamşoəkon yodo beşənin! Bəştə xalqi-bə Tolışi mental irsi, milli-mənəvi hestemoni ve yolə piyemonıj bə Şahmirzə Tolışəxun ıştə məholi ictimai koyonədə, xəy-şəronədə aktiv iştirak, bə cəmati dastoj omə koməkon əkəy. Mənəvi dınyoj ve zəngin bə ım xosə ruşinfikə inson bə cıvonon çokə məsləhəton, düzə ron nışon doə mudrikə sıprişbe!

   Şahmirzə muəlim cıvonə vaxtonku jıqo, dı “ Şahmirzə Tolışəxun” ləqəbi Tolışi zıvonədə ve mukəmmələ şeronış nıvıştə.  Çəy qa dı məhəbbəti, qa dı zərfəti, qa dı fəlsəfi noton bə ğələm sə mukəmmələ poeziya nımunon, ləğləğon Tolışi ədəbi muhitədə məxsusi vırəjon qətə. Iştə jiemonıj bəştə xalqi zıvoni, ədəbiyyati, mədəniyyəti, folklori, adət-ənənon, iyən co milli-mənəvi sərvəton rostbemoni, təbliği, hifz karde həsr kardə şair Ş. Tolışəxun ıştə ofayamoni vıl okardə vaxti - 59 sinədə bə Xıdo rəhmət şe... Şair dosə umri oxi ıştə doğma diədə-Vizəzəminədə jiyəy, koj karde, fəaliyyətıj nışo doy!

   Şahmirzə Tolışəxuni cismi əmənış tərk karde. Əçəy ruf, xosə mubarəkə xatirə çəmə xalqi – çı ğədırzınə tolışon dılədə əbədi bəjiye! Şairi Tolışi zıvonədə bə ğələm sə, ha sətirədəj ıştə el-oba de sofə piyemoni, de yolə hurməti tərənnomış kardə! Hiç şubhəmon ni ki, Xıdovandə-Aləm bo Şahmirzə Tolışəxuni vəşti pen sədə vırəj co kardə! Çumçıko, bənə Şahmirzə be təmənno, dıli-sıxto bəştə xalqi zıvoni, mədəniyyəti, boçəy milli-mənəvi hestemoni xidmət kardə ləyoğətin, pokə avlodon hejo çı Xəlləği-Aləmi nəzəri jiədə bedən, İnşallah!

   Xıdo tıni rəhmət bıkə, Şahmirzə Tolışəxun!

   Çı Tolışi mərd, istedadin, şəxsiyyətin, ruşinfik, zərfətinə zoə!

Mehdibəy Səfərov

"ALƏM" N: 1 (1) 2016

YUBİLEY İYƏN KİTOBİ TƏĞDİMAT

08.08.2016-nə tarıxədə ətrofə rayonono, hətta Boku, Sumqayıt şəhrono Azərboyconi kali ruşinfikon  Masalli şəhrədə bə 70 sinninə şair, ədəbiyotşınos, tənqidəvon Allahverdi Bayrami rüşnə qırdə ben. Həmən, bı nezono çəy Boku şəhri “Ecoprint” nəşriyoti mətbəədə çap bə  “ Sellər kimi çağlar könül” (B-2016) kitobi təğdimati dəvonişone.

Masalli “Göy qurşağı” (“Nənə hanə”) ədəbi məclisi üzvon tərəfo ədəbi- bədii tədbir hozo kardə bəbe. Da rüj bənavo ın tədbiri çok dəvonero, veyə zəhmət kəşə Tolışi piraniyə şair Xanəli Tolış sıftəko tosbə oxoy bı mərasimi sədrəti kardışe. Tədbirədə, əsosən, çı Bayrami bı kitobədə jimoni iyən ofəyəvoni həxədə nıvıştəbə 17 nəfər sənətkon, ıştən iyən düst-həmron,  ədəbi məclisi üzvon: şairon, nasiron, jurnaliston iştirok kardedəbin. Mərasim saat 10-də bino be, 3 saat dəvom kardışe.

 X. Tolış dıştə navsıxani A. Bayrami şəxsiyəti, ictimai fəaliyəti, ədəbi ofəyəvonəti barədə kırtə qəp jəşe:

-Bayrami ım rüj moəo bə, (08.08.1946) Mədo məktəb (1965) BDU filoloqiya (1970) oroxniyəşe. Ostoro iyən Masalli rayonono 41 sor müəlim ko kardəşe (1970-2011). Tələbə devriku tosə ısə dı bədii-elmi ofəyəvonəti dastkoye. Im rüj çəy 12-nə kitobi edaştemoni iyən çəy 70 sinnə yubileyi dəvonero iyo qırdə bəmon.

 Peşo bə A.Bayrami sıxan doşone ki, kitobi barədə qəp bıjəno. Bayrami ıştə nıtqədə votışe:

 -“Sellər kimi çağlar könül”  kitobədə, oroxnə 3-4 sorədə, ıştə  həm bə tırki, həm bə tolışi nıvıştə bə məğalon, bardə müsahibon iyən publisistə nıvıştəyonım dərc kardə. Çəmə tolışə xəlği ruf Əli Nasir (2), piraniyə şairon Xanəli Tolış (1) , Cabir Nəsir(1), Əbdulrza Əhmədov(2), Baləddin Veşo (2), Şahmerzə Tolışəxun (1), Əvəz Nəbi (1), Nəriman Tolışi (1) Camal Lələzoə (1), cıvonə bınıvışt Vüqar Mirzəzadə (Həmati) (2) ofəyəvoni barədə  otırnəyon (elmi məqaləon) kitobi iminə poədə dərc bıə. 2-nə poədə dı 7 sənətko bardə  musahibon vırə qətəşone. (Çımı müsahibon  86 sinninə şair-pedaqoq Əbdulrza Əhmədov, Azərboyconi həmən Tolışi  ım rüjnə talantinə şairon Nəriman Tolışi, Baləddin Veşo, Xanəli Tolış bən.) Kitobi 3-nə hissədə “Y” morfemi, “Çe” navsıxani həxədə çımı mülahizon, Xudaşirin Cabbarlı şəxsiyət, 100 sinninə seyid Həzər Bağırovi xıyzoni, Tolışi bılbıl, muğənni İsrail Məmmədovi, Tofiq Nicoti... həxədə nıvıştəyonım dərc bən.

 Bayrami ıştə nıtqədə bə 2-3 məsələ işarə kardışe:

 1) Jimonədə həm ıştən dı şeer-sənəti dastko bəm, həmən bəştə şoqirdon nıvışte sıron omutəme. İqlə qeyd bıkəm: Fəxr kardəm ki, Azərboyconi ım rüjnə ədəbiyoti ən ğüdrətinə, talantinə şair Mehmon Qaraxanizoə çımı perosnə şoqirde.

 2) Sıftəku şeer nıvıştəme, həmən co nıvıştəkəson şeeron, ofəyəvonon təhlil kardəme, bə ədəbiyotşünosi tojə toyfonom doə. Çımı elmi məğalonədə ibarət 4 qılə kitob hestıme: “Ötən günlərin işığında” B-2007, 186 səh.), “Qəncinəti əndozə” (B-2008, 196 səh.), “Azərboyconi tolışon ədəbiyot” (B-2013. 293 səh.),  nəhayət,  ım kitob - “Sellər kimi çağlar könül” (B-2016. 164 səh.).

 3) 2005-nə soriko jıqo həm ıştə kitobon, həmən şairə-nasirə həmron kitobon bə nəşr hozı kardedəm. Mərhum Bəhmən Salayevi 4 qılə kitob, Xanəli Tolışi 5 qılə kitob, Camal lələzoə 4 qılə kitob, Əhməd Səmədovi, Cabbar Əliyevi, Cabir Nəsirovi, Bağır Bağırovi, Səxavət Qafarlı, Balamirzə Cəfərli, Şirzad Ağayevi, Beytulla Şərifzodə iyən çan sənətkoon kitobon həm redaktor bəm, həm bə çap hozo kardəme.

 4) Bənə İlqar Yusifli, Məmməd Ağa, Balamirzə Cəfərli ve cıvonə bınıvışton bən, əmmo bənə həqiqi şairi əvon iyo, çəmə Masalli ədəbi məclisədə püxtə bən. Xanəli Tolışi, Rafiq Məmmədi, iyən dıçımı hıkmi-təbi əvon kitobxıvand bən, bənə çokə şairi məşhur bən.

 5) Kali tolışon şikat kardən ki, hükümət bə Azərbaycanədə jiyə etnik xalqon dığət nüşo doydəni. Guya, Multukulturalizm Onemon bə çəşi puş şodoyro soxtə bə.  Dıminə sin dəşə ın Onemon, dıştə sıftənə tədbiron nəzə cəlb kardedə. Çəy tədbirono tolışonən bəhrə səydən. Məsələn, almani alim Fridrix Henri fon Dits 1815-nə sori “Dədə Qorqud dastonon” qələyni “ Basati Kəlləçəşi kışde”  dı Homeri Siklopon müqayisə kardedə. Çı məqaləko 300 sor dəvarde qeyd karde barədə çəmə Prezidenti sərəncom doəşe. Im daston də almani alimi məqalənə ico Azərboyconədə jiyə 26 etnik xəlği zıvonədə çap be. Çə zıvononədə qıləyən tolışi zıvonbe. Mı dı Mehmon Qaraxanizoə həminə kitobımon hozo karde (B-2015, 80 səh.). Ədəbi ictimaiyəti zınəşe ki, az “Dədə Qorqud”i bə tolışi tərcümə kardedəm, təqdir kardışone, mıko müsahibon peğətışone. Çımı həxədə də münasibəti çan mətbu orqanon məğalon doşone. Multukulturalizm idarə tojə, nübədə bə lahiyədə ijən tolışon bəhrə bardedən: “Reqion” nomədə bə “Multuralizm” jurnali əlovə nəşr bedə, iminə vırə bə tolışon doə bə.  36 tolışə şairi həxədə məlumat dəçəvon 3-4 şeiri iyo dərc bəbe.

 70 sinnə Bayrami həxədə iyo iştirak kardə kəson ıştə dıli sıxanon votışone.

Yubilyari tələbə həmro şair Əvəz Nəbi:

 - Tələbə bimon, əmə bə nəve, bə kino əşimon. Əncəx çı Bayrami şə vırə kitobxonon, tələbə elmi cəmiyəton iyən ədəbi-bədii tədbiron bin. Ənışti, maştə tosə şanqovə  həm boştə, həm bo tələbə həmron kursə, kontrolə  koon ənıvışti. Im zirəkəti ısətən çəşi vədəye. 12 kitobi xıvande, çımı i qılə kitob çap be, həyo-abrüm şe, dəyən çe həvəsi qınim.

 Bayrami müalicə həkim-jurnalist Xodaşirin Cabbarlı:

 - Ədəbi məclisi iclasonədə oşnə bimon: vindıme hartərəfinə şəxsiyəte: ərəbi-farsi çok zınedə, həmən çok qıləy ruhaniye: məşhədi, kərbəlayi nomi dıştə sofəti-pokəti novnedə, müdrikə-dindorə insone. 

 Ədəbi məclisi həmsədr şair-publisist Rafiq Məmməd:

 -Titulinə şairon, elmon doktoron veyn, əmmo, əvon çı Allahvardi Bayrami kardəyon nimdiki nimə kardəşonni. Bayrami çəmə həqiqi nomdorə şair, elmi sahədə akademike.

 Şair, yubilyari düst-həmro Məmmədşah Mirzə:

 - 2008-nə sori rayoni Tüklə məktəbədə çımı “İnam işığında” kitobi edaştemon dəvonə bedəbe. Bə Bayrami aspardəmbe ki, çımı kitobi həxədə məruzə bıkəo. Məclidədə rəyoni rəhbər nümayəndon, təhsil şobə koəkon iştirok kardəbin. Bayrami bə çımı ofəyəvonəti, bə çımı poeziya qıləy təhlil doşe, müəlimə həmron, mehmonon, çımı şoqirdon heyron mandin. Həmonə təhlil dı ixtisori, çı rəyoni “Çağırış” qəzetədə, “Azərboycon müəllimi” respublikə qəzetədə çap be. Əmmo, Bayrami həmin məğaləş bı kitobədə tam şikilədə dərc kardə. Hejo çə məqalə nomış doə bəştə bı elmiyə kitobi: “Sellər kimi çağlar könül”. Im sıxanon bəmı aidin. Çəy bəmı doə bədii tarife.

  İstedadinə şair, çokə nasir, publisist Camal Lələzoə:

 - 70-nə soronku dı Bayrami ofəyəvonə düstəti kardəmon. Çımı çan kitobon redaktor Bayrami bə. Redaktə iyən korrektədə çəy misliş ni. Hartərəfinə zınemon, qeşə dınyozınəti çı ofəyəmonə şəxsi barizə xosiyəte.

 Şair-təbib Balamirzə Cəfərli:

 -Dırozə müddət orduədə xıdmət kardəme. Hejo nıvıştəbim, hətta çımı şeeron, miniaturon, esseyon mətbuatədə dərc bedəbin. Qarabağı daveədə qonə yarə səme, bə mina eqınim. Tərxis bem, oməym bə rəyon, Masalli ədəbi məclisi iclasonədə iştirak kardıme. İyo omutıme ki, həqiqi şeer çı cur bebə. Rafiqi, mərhum Səxavəti,  Xanəli, məxsusən Bayrami qayğüon mınışon şair karde.

 Piraniyə pedaqoq-jurnalist Bağır Coşqun:

 - Az ixtisaso jurnalistim. “Yeni həyat” rayoni qəzetədə ko kardeyədə, “Poeziya” dərnəqi məşğələnodə bənə cıvonə şairi Bayrami rə-rə əvındim. Peşo 12 sor təhsil şobədə inspektor ko kardıme. Bayrami vindəme,  bənə çokə pedaqoqi muşahidə kardəme. “Tolışi sədo” qəzetiro məqaləon hozo kardeyədə Bayramim bənə superə pedaktori vinde. Çımı ofəyəvoni barədə 200 səyfəo ibarət qıləy kitob tərtib kardəşe. Bayrami ve zirəkə, məhsuldorə, ofəyədorə insone.

 Çımi bəpeşo sıxan bə cıvonə şair Vüqar Həmati doə be. Əy, ıştə nomo iyən çı “Aləm” jurnali heyəti nomo Allahverdi müəlimış təbrik karde,  çı ustod Allahverdi Bayrami həxədə ıştə fikonış vote:

 -Iştə iminə kitobi “Həyf çə rüjon”  kitobi çap karde piyəme. Fik kardedəbim ki, çımı cı kitobi redaktor ki bıbu?! Bəmı votışone ki, ən çokə redaktor Bayramiye. Əv ısə Mərdəkonədə istirahətədəy. Şem bə Mərdəkon, iyo bənə Xanəli, Məşriği, Bayrami çokə insonon rast oməym. Dəçəvon koməğətinə, məsləhətonnə, çımı kitob çap be. Peşo çımı dıminə kitob “Xasay nəsli salnomə”  dı Bayrami redaktə iyən dəçəy vəsə sıxani çap be. “Honi çəşmə” nomədə qıləy vocibə kitobımon dı Bayraminə ico tərtib karde. (285 səhifəynə 54 tolışə şairi əğılə şeiron məcmuə). Isətən hozo bedəmon ki, “Azərboyconi tolışi şairon” antoloqiya tərtib bıkəmon. Allahverdi müəlimi bo tolışi ədəbiyati, mədəniyəti inkişafiro kardə koon həmə çəmə çaşi navədən. Əmə ve hərəbaxtə şairimon, ənıvıştimon ki, çəmə səyku, çəmə tono bənə Allaverdi müəlimi müdrik, səvodin, arif, aqil, sipriş heste.

 İyən co kəson Bayrami həxədə ətrofin sıxan kardışone.

08-09 avqust, 2016

Masalli-Boku.

“ALƏM” N: 1 (1) 2016

VÜQAR HƏMATİ ŞEERON

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən

Ğürbətədəm, dılım rohət bedəni,

Erəxedəm bə ro, vətən çidəni.

Valla, boli, tıkum hiçi pidəni,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Çiç heste, çiç ni vətəni boğədə?

Otəş vəşdə çı Zərdüsti noğədə?

Çımı dıli, boy, oməğət doğədə,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Məsəme ki, havzə vişon sütedən,

Zoon beşən çı vətəno vitedən.

Tınən bıvot, diyəkəm, düz votedən,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Çokonəye çı tolışi vəziyət?

İjən doydən zolımon bəy əziyət?

Sırı hesbu, bıkə bəmı vəsiyət,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Zoon mərdə merdon bə yod vardedən?

Bo milləti çı dılo ko kardedən?

Çəmə bıyon ijən yəndı hardedən?

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Çı vətəni həvəs heste bəməku,

Jıqo həvəs bənine çı həməku.

Çəy bandiku, çəy marziku, təpəku,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Dıven kardən, hıtedəon darzisə?

İjənən ğarz omedə çı ğarzisə?

Beşedəon hiç vətəni marzisə?

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Bə nomerdon bıvot bəmə dard nıdən,

Çəmə rüjon dı coəti şəv bedən.

Tınə Xıdo, bə yod dənə, tojədən,

Bomı tikəy vətəniku qəp bıjən!

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di

Həmə vitin, diyon mandin xərobə,

Isə həni didərqine el-obə.

Besoyb mandə, viron bedə çəy so-bə,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Bevətənə insoni rüj hiç bəbe,

Bəsüte çəy ciqər, tatə piç bəbe.

Bıdə bəmı ıştə dasti, çiç bəbe?

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Ğürbətədə vılən hiçə bu doydə,

Sipi kardə siyo xaçi mu, doydə.

İyo çəmə jimoni nərd du doydə,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Barzə bandon dıldard kardən dı çıri,

Çı şülə ov emedə dı şır-şıri.

Bahardemon i cılmə nun dı cıri

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Dınyo qıləy səhnə, jimon çəy kino,

Bo kiro vəşt bedə, bo ki əv, fino.

Mıs kaştedəş, ğızıl beşdə zəmino,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Tolşə bandon bo mərdonro bən məydon,

Çəmə nomi hifz kardedən ə bandon.

Boy, bışəmon, əvon besoyb nımandon.

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Çaşımon ni bə hiç merdi zəmini,

Dast nibəje mərd bə mərdi zəmini.

Şonıdəmon ıştə yürdi, zəmini,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Zəhmətinə bəkardemon hərəkət,

Səvob bəbe, Xıdo bədo bərəkət.

Bobo yürdi həsrətədə oməğət,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Təy bımando, bə xərobə obəşe,

Çı dılono, çı yodo rə bebəşe.

Okardəşe ıştə kəy bə, bə çəşe,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Bə zəmonə bovə məkə, dıdime,

Bevətən çı dınyo dəvlət boçime?

Ğərəz bımi, çımı orzu, noc nime,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş

Çı vətəni reğ ıştıne, sığ ıştı,

Çı tolışi vılvon ıştı, boğ ıştı.

Çı Zərdüsti koç ıştıne, noğ ıştı,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Dıştə ome, şo kardedəş əməni,

Xəbə səydəş təpə, marzi, çiməni.

Ve sağbi ki, osə ğandəş vətəni,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Vindəş, vətən tıni vində, şo bedə,

Qədə toğə rə yol bedə, do bedə.

Boği vılən sıre-sıre o bedə,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Sədo bıkə, düst-avlodon oqardon,

Çəmə xəlği nom-nışonən ım bandon,

Çəmə bandon bəpe besoyb nımandon,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Iştı yodo beşedəni ım vətən,

Bə ğürbəti oşedəni ım vətən.

Ve kəsi yod dəşedəni ım vətən,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Iştı omə roy qemıjon rıtedən,

Doon ıştı səyku çətır ğətedən.

Bandon zoə bande bəbe, votedən,

Bandon zoə, bəştə vətən xəş oməyş!

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

(Bə Bırədij Ələkbər Huseynovi)

Çı vılonsə hənək əkəy lüləpər

Nez əbimon əmə bəçəy həndəvər

Dəşe bə yod əğıləti, Ələkbər,

İjən mandim vəşe-vəşe, şinə bo!

Əğılətim bə yod dəşe, sinə bo!

Tanədəmon pinəyn əbi ve olət,

Əvitimon çı küləto bə külət,

Nəmandi hiç şeədə bə kə, hoğət,

Həyf çə rüji, bə kovrə şe, şinə bo?

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

Şoy-şoynə bə dərs əşimon zımıston

Peşt dənəymon kitobon ki,tar nıbon

Bə yod omdə ısə bənə xatiron,

Bıvot, yodo hiç bebəşe, şinə bo?

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

Əşimon bə rü moy qəte səbinə,

Kanə çəkmon pur əbin dı ovinə,

Mo sı əkəy tovədə moy vominə,

Əhəym tiyə eşe-eşe, şinə bo!

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

Əğandimon sığ bə puti, kəcələ,

Əçınimon dı dastənə vəcələ,

Zərgendiyən əjənimon bə şələ,

Bə bandi sə beşe-beşe, şinə bo!

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

Əbiy pəni, cır i latə nunisə

Dəsuyimon ruən tatə nunisə,

Ğəssəm hardəm inə patə nunisə,

Hiç çı yodo benibəşe, şinə bo!

Əğılətim bə yod dəşe, şinə bo!

Im şanqo hanədə vətənım vinde

Qıləy çaşım sırəy, qıləy çaş bəməy,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Yaman norohətbe, kefış nıbe çəy,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Ğərəz mo, şinisə sin ni bənə bəy,

Bandonsə bılındə nom hestışe çəy.

Ha şəv çı ekrano seyr əkəy az əy,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Ve ğəmqin, ve dardin çiyəy bə çaş əv,

Zindon be, məzor be bomıro ə, şəv.

Hanədə pərəym az, şem bəçəy tərəf,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Bənem çı bobo yürd vironə mandə,

Nəvəym ki, diyəkəm, nışonə mandə?!

Çımı çaşon vədə əv, hələ mandə,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Vindıme hardeən lüson vətəni,

Vişəku xəbəş ni çı şiri həni.

Bəlel sə jəydəbe bə şatə Vəni,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Dastım dıroz karde bəştə bırə mı,

Votem, ço zındəniş ıştə vırə, mı?!

Bənem hanümjəne, qətışe sırə mı,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Zoon tıkındəbin yəndı mor fəson,

Dıyəndı dışmenbin bıyə bə kəson.

Pur bəbe məmləkət dı dəmərəson,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Havzəçaşə honi çaşon pur bəbin,

Jıqom zınəy əçəy ovon qur bəbin.

Ovşum beşe, əncəx şəvon nur nıbin,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

İlahi, ım hanı bomıro ğande,

Çımı mamə yurdı bə yod dəğande.

Ov bedəm ım hani, az, hande-hande,

Im şanqo hanədə vətənım vinde!

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di

Boy, bışəmon, çı yürdi dıl bıbu şo,

Əçəy vılvon, çimənədə vıl beşo.

Azən nışom, tınən nışoş, ki bışo?

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Həmə vitin, diyon mandin xərobə,

Isə həni didərqine el-obə.

Besoyb mandə, viron bedə çəy so-bə,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Bevətənə insoni rüj hiç bəbe,

Bəsüte çəy ciqər, tatə piç bəbe.

Bıdə bəmı ıştə dasti, çiç bəbe?

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Ğürbətədə vılən hiçə bu doydə,

Sipi kardə siyo xaçi mu, doydə.

İyo çəmə jimoni nərd du doydə,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Barzə bandon dıldard kardən dı çıri,

Çı şülə ov emedə dı şır-şıri.

Bahardemon i cılmə nun dı cıri

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Dınyo qıləy səhnə, jimon çəy kino,

Bo kiro vəşt bedə, bo ki əv, fino.

Mıs kaştedəş, ğızıl beşdə zəmino,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Tolşə bandon bo mərdonro bən məydon,

Çəmə nomi hifz kardedən ə bandon.

Boy, bışəmon, əvon besoyb nımandon.

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Çaşımon ni bə hiç merdi zəmini,

Dast nibəje mərd bə mərdi zəmini.

Şonıdəmon ıştə yürdi, zəmini,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Zəhmətinə bəkardemon hərəkət,

Səvob bəbe, Xıdo bədo bərəkət.

Bobo yürdi həsrətədə oməğət,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Təy bımando, bə xərobə obəşe,

Çı dılono, çı yodo rə bebəşe.

Okardəşe ıştə kəy bə, bə çəşe,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

Bə zəmonə bovə məkə, dıdime,

Bevətən çı dınyo dəvlət boçime?

Ğərəz bımi, çımı orzu, noc nime,

Çımı balə, boy, bışəmon bəştə di!

 "ALƏM" jurnali N:1 (1) 2016

YOLON JIQO VOTƏŞONE

YOLON JIQO VOTƏŞONE

Bə əğıli ko bıvot, peşo dumo çəy bıvit.

Boştəro rəvo nızınə koy, bo co kəsiro rəvo məzın.

Beovandə odəm bə dızdi şeyədə ovşum bebəşe.

Bəştə zü diyə bıkə, şələ peğət.

Bə hali kəllə jə neqo ıştə şoxon barışte.

Bo mardə həy naliro nəvedə.

Con ıştı, fino çı Xıdo.

Axməxə sıpə bə astovə dəbərıve.

De ğıyzi rostbəkəs, de ziyoni bənışte.

Bə soybi penımandə aspi nıxtə dəbəkırınen.

Bə həy votışone ıştə mətifəti nişon bıdə, binoş karde xılart harde.

Bə həyş zü vışkiyedəni, paləni kuyedə.

Az votdəm osmon, tı votdəş rismon.

Cınəğət niş, cınon bəştə sə qırdə məkə.

Bekorəti yəsoəti bəvarde.

Boştə düst pəydo bıkə, dışmen ıştən pəydo bəbe.

Asp nıstənəy, hor məjən.

Beinsofə odəmi imon əbıni.

Anqülü nıştə bo sığiro bəmedə.

Bə hamsiyə üme bəkəs be şanqonə bəmande.

Ağılmandə əğıli ğındəğədə zıne bəbe.

Bo mardə i rüj bəmdən, bo səfe ha rüj bəmdən.

Bə çokəsi aspi penıştəkəs, itonə bənışte.

Bıhırom bəlo, nıhırom bəlo.

Cəfo bıkəş, səfo bıvind.

Bo ğonəği nun nıbu, zıvon bəpe şin bıbo.

Ağıli bə nav dəğand, ıştən eqın çəy dumo.

Sıpə dəbərıve, kərvon dəbəvarde bəşe.

Bə yoli dim oməkəs yol əbıni.

Bəştə lefi diyəkə, çəğın ıştə lınqon dıroz bıkə.

Bevəcə rüji ümr kam bəbe.

Axməxə odəmi cəvob tam jəye.

Abrü nıbə dimi ha bışışt, abrüyn əbıni.

Ço ümjən beş bə heri, diyə bıko her-heri?

Boştəro vırğinə aş pate zınedəni, bo hamsiyəro ərıştə bıredə.

Hardedə mıftə, ğandedə cıftə.

Aspış səy, hə çı molyəto eqıni.

Band bə bandi penıqınoən, inson bə insoni pebəqıne.

Mı votedəm dardiku, tı votedəş pardiku.

Axməxə sə ve barşiye.

Nun behəmiyoz əbıni.

Beyədə dı şəy-şavlo, nıbeyədə kunəşavlo.

Aşıği sıxan orəxeyədə “dalay-dalay” bəkarde.

Behınə insoni zıvon dıroz bəbe.

Aspon dave karde, ardədə hə marde.

Aspi ğətış zande, əslış qədo ğande.

Anqivin həvatəkəs ıştə anqışton bəlışte.

Aşmardə pəsi neçi əbəni?

Avşüm həni kanə bə, bə paləni pinə bə.

Bə fino şəkəs boştəro həmro bənəve.

Qırdəəkə: Baləddin Veşo

“ALƏM” jurnali N: 1 (1) 2016

ƏLİ HEYDƏR BABAYEV

Babayev Əli Heydər 10 iyun 1962-nə sorədə Lankoni Biləsə diədə moəmo bə. 1981-1983-nə soronədə Sovet orduədə tam hərbi xıdmətədə bə. 1989-nə sorədə Azərbaycan Devlət Pedoqoji İnstituti coğrafiya fakültə orıxıniyəşe. Bə poeziyə miyonə məktəbi 6-7-nə sinifonədə handeyədə bino kardəşe. İminə şeeronış Lankoni mətbu orqan bə "Leninci " rüjnomədə, hələ 9-nə sinifədə handeyədə dərc bə. Peşo "Ulduz" jurnalədə, "Ədəbiyyat və İncəsənət", "Azərbaycan gəncləri", "Sovet Kəndi", "Kommunist" , "Yeni yol", "Zaman və cəmiyyət", "Azərbaycan müəllimləri" rüjnomonədə mütəmadi dərc bə. Bəçəy 20-sə ve şeeron mahne iyən muğamon handə bedən. 5 qılə kitabi müəllife. "Avrasiya şairləri antalogiyasında" və "Zərif beytlər" almanaxonədə çap bə.

   Bokuədə jiyedə və miyonə məktəbədə coğrafiyə müəlimi ko kardedə.

Xızonsoybe, 4 kinə, 1 zoə, 6 nəvə hestışe.

                          Çəmə Vətən ve ğəşənqe.

Dınyodə ve elkə heste,

Ha elkə bə qıləy ranqe.

Xıdo ıvrəş vəşt ofəyə,

Çəmə Vətən ve ğəşənqe.

Barzə bandon, kavuə həmon,

Honi ovon dardi damon.

Boy, bə ivrə bıvotəmon,

Çəmə Vətən ve ğəşənqe.

İ tonış kavuə dıyo,

Təbiətı cıvonə vəyu,

Çiçı pidə heste iyo.

Çəmə Vətən ve ğəşənqe.

Əçəy ğədı, boy, bıznəmon,

Zəlil bıbu bıdə deşmon,

Yad, nomerdon bəben pəşmon,

Çəmə Vətən ve ğəşənqe.

                   Dınyo çokə dınyoye.

Bə həyati düz diyəkə,

Dardi, ğəmi yodo bekə,

Çı dınyoku qırəy məkə,

Dınyo çokə dınyoye.

Çiç lozime doşe bəmə,

Çı osmoni həşi bəmə.

Çiç rəsdəni oxo çəmə?

Dınyo çokə dınyoye.

Əv nənəye, əmə əsqər,

Əçəy bandon çəmə sənqər,

Nomerd, yaltəğ nıbu əgər,

Dınyo çokə dınyoye.

İnsonon, bə düzi boən,

Deyəndı con-cigər bəbən.

Hiç vaxt yodo beməkənən,

Dınyo çokə dınyoye.

"ALƏM" N: 2, 2016